Czytelnik może dowiedzieć się na przykład: dlaczego w każdym urzędzie znajdował się krucyfiks, jakie cechy charakteru brano pod uwagę przy wyborze urzędników gmin, jak przedstawiało się wnętrze typowego urzędu gminy, dlaczego wielu samorządowców było analfabetami, co to były areszty gminne, jak wyglądało zalecane śniadanie pracownika gminy, jakie były zalecenia przy obsłudze interesantów, dlaczego nawet jednomyślny wybór na wójta czy sołtysa nie oznaczał zawsze objęcia urzędu, co to był podatek wyrównawczy, dlaczego władze gminy często odmawiały przyjęcia dotacji państwowej na budowę szkół, kim był „pan Puchała” i wielu innych ciekawostek z tamtej epoki. Publikacja pod tytułem „Gminy wiejskie w II Rzeczpospolitej, województwa: białostockie, kieleckie, lubelskie, łódzkie i warszawskie” powstała na podstawie moich wieloletnich badań nad samorządem gmin wiejskich w okresie II RP. Książka liczy ponad 300 stron i zawiera 90 grafik, głównie fotografii z epoki. W części pierwszej opisany jest ustrój gmin wiejskich z lat 1918-1933. W części II zawarto materiały dotyczące ustroju gmin z lat 1933-1939. W części III wykazano problemy z jakimi stykał się samorząd gminny w II RP, od kwestii finansów po areszty gminne, pożarnictwo, szkolnictwo, zdrowotność i wiele innych. W części IV cytowano pamiętniki samorządowców i publicystykę z epoki. Podstawą źródłową pracy jest prasa samorządowa oraz akta gmin, powiatów i urzędów wojewódzkich. Starałem się zawrzeć jak więcej konkretnych przykładów z różnych dziedzin życia samorządu gminnego. Minęło już niemal 80 lat od zakończenia tamtej epoki, jednak problemy z którymi stykał się ówczesny samorząd nie zmieniły się aż tak bardzo. Warto się o tym przekonać. Zapraszam do lektury. Poniżej spis treści: ustrój gmin w RP w okresie 1918-1939, społeczeństwo wiejskie w województw centralnych, ustrój samorządowy w latach 1918-1933, zgromadzenia gminne, rady gmin, kompetencje rad gmin, regulamin działalności rad gmin, działalność rad gmin w latach 1918-1922, rady gmin w okresie 1922-1927, lata 1927-1933, codzienność funkcjonowania rad gmin, społecznicy, samorządowcy o sobie, wójt gminy, kompetencje wójta, wybory wójta, typowy wójt- pożądane cechy, codzienna działalność wójta, relacje z władzami zwierzchnimi, wynagrodzenie wójta, wzorowi wójtowie, symbole władzy wójtowskiej, urząd gminy, sekretarz gminy, zatrudnianie i zwalnianie pisarzy gminnych, płace i warunki socjalne, codzienność pracy sekretarzy, przykłady patologii na stanowisku sekretarza, wyróżniający się sekretarze gminni, sekretarze gmin o sobie, pracownicy UG, uposażenia, obsługa interesantów, gromady i sołtysi, uwagi ogólne, gromada w latach 1918-1933, zebrania gromadzkie, sołtys, wybór sołtysa, codzienność pracy sołtysa, nadzór nad funkcjonowaniem gminy, ustrój gmin w okresie 1934-1939, uwagi ogólne, rada gminy, wójt i zarząd gminy, wybory wójta i zarządu gminy, wójtowie zawodowi, wynagrodzenie, codzienna praca wójtów, biuro zarządu gminy, gromady, sołtysi i rady gromadzkie,pojęcie gromady, organy uchwalające, sołtys, codzienna działalność rad gromadzkich, codzienność pracy sołtysa, nadzór nad funkcjonowaniem gmin w latach 1933-1939, finanse gmin, pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości, system finansowy II RP, budżet gminy, lata 1923-1929, podatek wyrównawczy, podatki samoistne, kryzys gospodarczy 1929-1935, lata 1935-1939, przykładowe budżety gminne, codzienność funkcjonowania gmin, szkolnictwo, drogownictwo, oświata pozaszkolna, biblioteki i kultura w gminie, aktywność społeczna, działalność patriotyczna gmin, łączność, areszty gminne, gminne kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, wojskowość, bezpieczeństwo publiczne, rozwój rolnictwa, relacje z dworem, pożarnictwo, osady miejskie, opieka społeczna i zdrowotność, ewidencja ludności, inne zadania, zadania poruczone, zakończenia czyli osiągnięcia samorządu gminnego, wspomnienia samorządowców i publicystyka z czasopism samorządowych, wykaz jednostek samorządu gminnego poszczególnych województw.